Mehmet Emin Resulzade ilk gençlik
yıllarından itibaren Romanov Rusyası’nda Türk milliyetçisi ve bağımsızlık yanlısı
örgütlenmelerde bulunarak başta Azerbaycan Türkleri olmak üzere Rusya Türk ve
Müslümanlarının haklarını savundu. Türkiye’deki Türk milliyetçileriyle bağlantı
kurdu, Ziya Gökalp’ten etkilendi.
Rusya’da iç savaş patlak verdikten sonra, Müsavat
Partisi lideri ve Azerbaycan Milli Şurası reisi olan Mehmed Emin Resulzade, 28
Mayıs 1918’de tarihteki ilk Türk cumhuriyeti olarak bilinen Azerbaycan
Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını ilan etti ve ilk cumhurbaşkanı oldu. Resulzade Ermeni
komitaları ve Bolşeviklerin yeni entiteyi yok etme hedeflerine ve Azerbaycan
Türklerine yönelik kırımlarına karşı Enver Paşa’dan yardım istedi. Nuri Paşa
komutasındaki Kafkas İslam Ordusu Azerbaycan’a harekat düzenleyerek yeni
devletin müstakilliğini temin etti. Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’yle teslim
olması sonucu Osmanlı Ordusu Kafkasya’dan çekilmek zorunda kalmış, 1920’ye
gelindiğinde de Azerbaycan Bolşevikler tarafından işgal edilmişti.
Türkiye’nin kendi kurtuluş mücadelesini
başarıyla tamamlamasının ardından ise başta Mehmet Emin Resulzade olmak üzere
Azerbaycanlı mütefekkirler Türkiye’ye hicret ederek fikri mücadelelerini burada
sürdürmeye başladılar. Bolşeviklere karşı çıkarttıkları ilk süreli yayın Yeni Kafkasya Mecmuası oldu. İşgal altındaki
Azerbaycan’dan haberler yayınlanıyor, hukuksuzluk ve zulümleri dünyaya dünyaya
duyurma amacı güdülüyordu. Dergi gizlice yasaklı olduğu Rusya’ya ve
Azerbaycan’a sokulmakta ve Türkî unsurlarca okunmaktaydı. Bu derginin yalnız
Azerbaycan milliyetçisi değil geniş manada Pantürkist bir tarafının da olduğunu
göstermektedir. Nitekim ana yazar kadrosunda Mehmet Emin Resulzade, Mirza Bala
ve diğer Azerbaycanlı mütefekkirler olsa da Türk dünyasının Zeki Velidi Togan,
Ayaz İshaki, Sadri Maksudî, Ahmed Cevad, Seydahmet Kırımer, Kazanlı Abdullah
Battal, Hüseyin Cevad gibi meşhur isimleri de burada yazılar kaleme almıştır.
Yeni Kafkasya Ceditçi kuşaktan beslenen bir dergidir. Tüm Türk dünyasından
yazarlar burada ortak dil olarak İstanbul Türkçesi’ni kullanmışlardır. Dergide
Türk kültürü ve milliyetçilik temalı her türlü içerik, gayri siyasi ve edebi
yazılar dahil olmak üzere yer almaktadır. Azerbaycanlı şair, dergide yer alan
ismiyle “Azerbaycanlı Gültekin(Kültigin)” mahlaslı Emin Abid’in şiirleri bu
meyanda gösterilebilir. Bu zât ileride Sibirya sürgününde öldürülecektir.
Mehmet Emin Resulzade’nin gördüğünüz Yeni
Kafkasya cildini ithaf ettiği ve imzaladığı Mehmet Sadık (Aran&Akhundzade)
Bey Azerbaycan milli kurtuluş hareketinin önemli isimlerinden biridir. Mehmet
Sadık Bey sürgündeki Müsavat Partisi’nin riyaset heyetinde yer alır. Azerbaycan
diasporasının örgütlenme çalışmaları içinde aktif görev almıştır. 1927’nin
sonuna doğru Sovyet baskısı sonucunda İçişleri Bakanlığı Yeni Kafkasya’yı
kapatır. Dergi kapatıldıktan sonra Mehmet Sadık Bey’in imtiyaz sahibi olduğu “Azeri
Türk” yayımlanmaya başlamıştır. Resulzade’nin Mehmet Sadık Bey’le arası burada
açılır ve Resulzade ayrılır.
M.E. Resulzade ve Mehmet Sadık Bey
Türkiye’de fikirlerini ifade edecek bir ortamdan mahrum kaldılar ve
faaliyetlerini yürütmek üzere muhtelif Avrupa ülkelerine gittiler. İkisinin de Türkiye’deki
Türk milliyetçileriyle bağlantılarını sürdürdükleri ve daha sonra Türkiye’ye
döndükleri bilinmektedir. Türkiye’de Türkçülüğün simge ismi Nihal Atsız Mehmet
Sadık Bey’in arkadaşı olmuş ve Atsız onun için “AtaAzeri” yakıştırması
yapmıştır. Alparslan Türkeş ise bir röportajında geçmişte Resulzade ve Mehmet
Sadık Bey’le hep irtibat halinde olduğunu yazmıştır.